عناصر و شرایط جرم خیانت در امانت

عناصر و شرایط جرم خیانت در امانت، تمامی جرایم به جز جرایم مادی صرف ، اساسا از سه عنصر قانونی ، عنصر مادی ومعنوی تشکیل می شوند . عنصر قانونی را نباید به عنوان یک عنصر مجزا در بحث از عناصر متشکله ی جرم ذکر کرد ، بلکه باید این عنصر را ، که لازمه ی اصل قانونی بودن جرم و مجازات است ، زیر بنای دو عنصر مادی و روانی دانست . با این حال اگر بخواهیم به تبعیت از شیوه ی معمول حقوقدانان ایرانی از عنصر قانونی جرم خیانت در امانت در بحث از عناصر متشکله ی این جرم سخن بگوییم باید اظهار داریم که عنصر قانونی این جرم ماده ی 674 (( قانون تعزیرات )) مصوب سال 1375 و عنصر قانونی برخی از انواع خیانت در امانت که مورد اشاره ی خاص قانونگذار قرار گرفته اند مواد و قوانین متفرقه ای هستند که به ان اشاره خواهیم کرد . عنصر مادی این جرم از سه بخش رفتار مادی فیزیکی ، شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم و نتیجه ی حاصله تشکیل می شود .

رفتار مادی فیزیکی به وسیله ی انجام یکی از چهار فعل مثبت استعمال ، تصاحب ، تلف یا مفقود نمودن مال مورد امانت تحقق می پذیرد.

استعمال :

منظور از استعمال ، مصرف کردن یا مورد استفاده قرار دادن مال مورد امانت می باشد.

در واقع هرگونه استعمال ناروای مال مورد امانت ، در صورتی که با سوء نیت همراه باشد، موجب تحقق جرم خیانت در امانت می گردد . استعمال ملازمه با از رفتن عین ندارد و با بقای عین نیز ممکن می باشد .

تصاحب :

منظور از تصاحب برخورد مالکانه با مال می باشد ، یعنی این که کسی مال دیگری را از آن خود پندارد و با آن مال برخوردی کند که معمولا مالک حق چنان برخوردی را با مال دارد .

تصاحب را در صورتی می توان به عنوان یکی از مصادیق رفتار مادی فیزیکی مورد بررسی قرار داد که امانت دار با سوء نیت با قصد ضرر رساندن به صاحب مال ، اقدام به تصاحب یا تصرف مال و عدم استرداد آن بنماید .

اتلاف :

یکی دیگر از مصادیق اعمال خائنانه عبارت است از تلف کردن مورد امانت به مباشرت یا به تسبیب می باشد . به علاوه این اتلاف اعم است از اتلاف کل مال ، اتلاف جزئی از مال و یا اتلاف وصف همچنین تلف کردن مال ممکن است به وسیله ی ترک فعل نیز صورت پذیرد ، مثل اینکه امین عمدا و از روی سوء نیت از آب دادن به گلدان امانتی خودداری کرده و موجب پژمرده شدن گل و تلف شدن ان گردد .

مفقود کردن :

امین ممکن است بدون اینکه مالی را تلف کند موجب شود که دستیابی ان برای مالک غیر ممکن گردد . برای تحقق این شق از ماده ، ضروری است مفقود نمودن مال امانتی با قصد و سوء نیت مرتکب در خارج کردن مال از دسترس مالک همراه باشد .

جرم خیانت در امانت یک جرم انی است نه مستعمر ، یعنی در همان لحظه ای که یکی از چهار فعل مصرح در قانون ( استعمال ، تصاحب ، اتلاف ، مفقود کردن ) بر روی مال مورد امانت انجام می شود این جرم ارتکاب می یابد و تحقق این جرم نیاز به استمرار ندارد . این نکته از نظر تعیین محل ارتکاب جرم و مرجع صالح برای رسیدگی به آن مهم است .

قانونگذار وجود شرایط مختلفی را برای جرم شناختن عملی که امین در مورد مال امانتی مرتکب می شود لازم دانسته است : یکی از شروط اولیه و اساسی اینست که موضوع جرم باید عین مال یا وسیله ی تحصیل مال باشد .

وقوع این جرم نسبت به اسرار زندگی ، اسرار راجع به اختراع خود ، فرزند و به طور کلی امور غیر مالی قابل تصور نخواهد بود . شرط بعدی اینست که مال موضوع امانت به یکی از طرق قانونی با شرط استرداد یا به مصرف معینی رسانیدن به امین سپرده شده باشد . یا بنده اشیاء یا حیوانات گمشده را ، در صورتی که به تفکیک قانونی خود در مورد استرداد آنها عمل نکند ، نمی توان مرتکب خیانت در امانت دانست ، چرا که عنصر ضروری سپرده شدن مال به امین ، در این مثال وجود ندارد .

از سوی دیگر ، برای این که مالی را سپرده شده به امین مصوب کنیم ، لازم نیست که عین آن مال به وی سپرده شده باشد . بنابراین وجه حاصل از فروش مالی که به امین سپرده شده است یا وجه حاصل از نقد کردن چک سپرده شده و یا عواید و منافع حاصل از مال سپرده شده نیز ، به تبع خود مال ، سپرده شده به امین محسوب می گردند .

برای مثال اگر کسی اتومبیل خود را به دیگری بدهد تا آن را بفروشد و وجه حاصل از فروش را مسترد داشته یا به مصرف معینی برساند ، تصاحب وجه حاصل از فروش موجب تحقق خیانت در امانت خواهد شد .

همچنین سپرده شدن عین اموال به طور مستقیم ضرورتی ندارد ، بلکه اموال ممکن است ، به اعتبار سپرده شدن کلید محلی که آن اموال در آن قرار دارند ، به شخص امین ، سپرده شده به وی محسوب شوند .

مال موضوع امانت باید توسط متصرفی که تصرف وی مورد حمایت قانون قرار دارد به امین سپرده شده باشد تا سپردن وی نیز مورد حمایت قرار گیرد . به عبارت دیگر اگر مالی توسط سارق یا غاصب به امین سپرده شود و امین به جای استرداد آن به سارق یا غاصب ، آن را به مالک اصلی یا به مقامات صلاحیت دار بدهد نه تنها مرتکب جرم خیانت در امانت نشده بلکه به وظیفه ی قانونی خود عمل کرده است .

ارتکاب جرم خیانت در امانت توسط قرض گیرنده قابل تصور نمی باشد ، زیرا هر گونه تصرف وی در مالی که قرض کرده است ، تصرف در مال خودش می باشد ، چرا که قرض عقدی است که در آن تملیک عین در مقابل متعهد به رد مثل صورت می گیرد . در صورتی که امین ، مالک عین مالی که به وی سپرده می شود باشد ، تصاحب مال توسط وی را نمی توان خیانت در امانت دانست . جرم خیانت در امانت از زمره جرایم مقید می باشد ، یعنی در واقع ورود ضرر به مالک یا متصرف بر اثر فعل مرتکب لازمه ی تحقق جرم خیانت در امانت می باشد ، اعم از آن که این ضرر مشتمل بر منفعتی برای شخص خائن باشد یا خیر .

عنصر روانی جرم خیانت در امانت نیز مانند عنصر روانی جرم کلاهبرداری از دو بخش سوء نیت عام وسوء نیت خاص تشکیل می شود .

سوء نیت عام : همان عمد و ارتکاب عمل فیزیکی است ، یعنی اینکه متهم باید یکی از چهار فعل تصاحب ، تلف ، مفقود یا استعمال کردن مال مورد امانت را عمدا و از روی قصد و اراده ، نه مثلا تحت تاثیر مستی یا در حال خواب طبیعی یا از روی سهل انگاری و بی توجهی انجام داده باشد .

منظور از سوء نیت خاص  :آن است که مرتکب این اعمال را به قصد فعل به جز سوم عنصر مادی ، که همان عنصر نتیجه است ، انجام داده باشد . یعنی اینکه قصد متهم از ارتکاب فعل مجرمانه ، ایراد ضرر به مالک یا متصرف مال باشد .

برای دریافت مشاوره حقوقی کیفری توسط وکیل کیفری به صفحه فوق مراجعه نمایید یا با کارشناسان مشاوره حقوقی ما در ارتباط باشید.